TS. Nguyễn Trọng Minh
Lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 có những biến động lớn, bị chi phối hoàn toàn vào quá trình xâm lược và tổ chức khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Đông Dương. Nam Kì trở thành trung tâm triển khai các chính sách khai thác thuộc địa, quá trình này đã để lại cho nhân dân Việt Nam những hậu quả thiệt hại về kinh tế, biến đổi văn hóa và xã hội yếu kém, lạc hậu. Phông tài liệu Phủ thống đốc Nam kì trong giai đoạn này đã góp phần nhận thức lịch sử phong trào đấu tranh chống xâm lược của nhân dân, góp phần đánh giá, xác nhận quá trình giao lưu văn hóa Pháp – Việt, ghi nhận những biến đổi trong kinh tế – xã hội thuộc địa trên địa bàn Đồng Tháp trong thời kì Pháp thuộc.
Tài liệu phông Phủ thống đốc Nam kì là bản gốc các loại tài liệu được sản sinh trong quá trình hoạt động của Phủ Thống đốc Nam kì (1858 – 1945), nguồn này phản ánh toàn vẹn và duy nhất đầy đủ về quá trình hoạt động đấu tranh chống thực dân pháp xâm lược, hoạt động của tổ chức, nhân vật lịch sử, cách mạng tại địa phương trong thời chống Pháp, mô tả những thay đổi, chuyển biến văn hóa – tư tưởng, ghi nhận các hoạt động của quần chúng nhân dân trên tất các các lĩnh vực…
Một số nghiên cứu về lịch sử – văn hóa tỉnh Đồng Tháp từ phông tài liệu phủ Thống đốc Nam Kì
Nghiên cứu lịch sử đấu tranh cách mạng và văn hóa Đồng Tháp có những tác phẩm: Monographie de la Province de Sa-Dec, Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đồng Tháp tập 1 (thời kì 1927 – 1945), Lịch sử truyền thống thị xã Cao Lãnh thời kì chống Pháp, Địa chí Đồng Tháp Mười, Lịch sử truyền thống và cách mạng huyện Lấp Vò (1930- 1975), Địa chí tỉnh Đồng Tháp, Đồng Tháp 300 năm, Quê hương thương nhớ, Văn hóa dân gian Đồng Tháp Mười và nhiều ấn phẩm lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của các huyện – thị từ 1930 đến 1975; Nghiên cứu về những đóng góp của các nhân vật lịch sử, anh hùng dân tộc của địa phương gồm có Sa Đéc nhơn vật chí (XB trước 1975), Đồng Tháp nhân vật chí, Đồng Tháp đất và người (nhiều tập), Võ Duy Dương và cuộc kháng chiến Đồng Tháp Mười, Nguyễn Sinh Huy chân dung một nhà Nho…
Ngoài những ấn phẩm được xuất bản qua các nhà xuất bản đã có hơn hàng chục nghiên cứu khác, phục vụ bảo tồn, phát huy các giá trị của nhiều công trình di tích lịch sử – văn hóa trên địa bàn, cụ thể đó là những hồ sơ khoa học – lý lịch trích ngang của các di tích lịch sử – văn hóa thời Pháp thuộc trên địa bàn đã sử dụng phông tài liệu của Phủ Thống đốc Nam kì.
Tồn tại song song với những phông tài liệu thành văn được đưa vào sử dụng nghiên cứu nói trên, phông tài liệu Phủ Thống đốc Nam kì còn tồn tại ở dạng các công trình kiến trúc nhà ở, cơ quan hành chính, trụ sở nhà việc liên quan đến quá trình hoạt động của chính quyền thực dân tại Đồng Tháp, địa điểm, địa danh ghi nhận các chứng tích liên quan đến hoạt động khai thác thuộc địa và đấu tranh chống áp bức bóc lột của nhân dân Đồng Tháp…Đơn cử: cụm di tích Gò Tháp, di tích Đình tân Dương, Cụm di tích dinh Quận, Dinh Cò Tây, Tòa Hành chính Tỉnh Sa Đéc, Trụ sở ủy Ban khởi nghĩa, Nhà cổ Huỳnh Thủy Lê (Sa Đéc), Nhà cổ của Ông Nguyễn Thành Giung (Sa Đéc), Nhà cổ Trần Phú Cương (Sa Đéc).
Giá trị sử liệu của phông tài liệu phủ thống đốc Nam kì
Trong nghiên cứu lịch sử, góp phần bổ sung nguồn tài liệu lịch sử các phong trào yêu nước, phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp giải phóng dân tộc từ khi Pháp xâm lược đấn 1945. Giá trị này được chứng minh qua những ấn phẩm nghiên cứu về phong trào của nhân các địa phương từ khi thực dân Pháp xâm lược đến tổ chức cai trị, đàn áp nhân dân ở các xã, những minh chứng đó được tìm thấy trong các ấn phẩm lịch sử đấu tranh của nhân huyện Tháp Mười, quận Lấp Vò, quận Cao Lãnh… và phản ánh sự đóng góp cụ thể của anh hùng dân tộc trên địa bàn như Thiên hộ Võ Duy Dương, Đốc Binh Nguyễn Tấn Kiều, Thống binh Nguyễn Văn Linh, cụ Nguyễn Sinh Sắc, Cử Hoành; của các chí sỹ cách mạng như: Phạm Hữu Lầu, Trần Thị Nhượng, Nguyễn Quang Diêu, Phan Văn Út…
Trong tập I của Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đồng Tháp tập 1 (thời kì 1927 – 1945), phông tài liệu Thống đốc phủ Nam kỳ được sử dụng để mô tả những hoạt động của Đảng bộ tỉnh Đồng Tháp lãnh đạo quần chúng nhân dân đứng lên đấu tranh cách mạng, từ sự ghi nhận ra đời chi bộ Hòa An đến lãnh đạo nhân dân đứng lên giành chính quyền khắp các nơi trên toàn tỉnh Sa Đéc, vùng Cao Lãnh (kiến Phong).
Qua phông tài liệu được nghiên cứu đã nêu trên đã góp phần nhận thức cho thế hệ trẻ qua việc nghiên cứu và mô tả phong trào đấu tranh nổi dạy chống chính quyền thực dân tại các địa phương từ 1930, có thể đơn cử một số hoạt động cách mạng tiêu biểu của Chi bộ và Đảng bộ địa phương.
Tại đình Tân Dương, xã Tân Dương, huyện Lai Vung, nơi ghi dấu sự kiện nhân dân dưới sự lãnh đạo Đảng bộ địa phương đã đứng lên nổi dậy chống ách áp bức tàn bạo của thực dân Pháp. Đó là sự kiện: ngày 13 tháng 5 năm 1930, hàng ngàn đồng bào trong xã Tân Dương đã tập trung trước đình Tân Dương và trụ sở Tề xã Tân Dương để “đón Tỉnh trưởng”, đưa ra nhiều yêu sách, buộc thực dân phải nhượng bộ cho địa phương”[2]; Sự kiện lịch sử khác nghi nhận tại quận Lấp Vò trong cùng thời gian đầu tháng 05/1930, Chi bộ Lấp Vò đã tổ chức cuộc mítting có quy mô khoảng hơn 400 người với khẩu hiệu: Hoãn thuế thân, bỏ thuế đuôi chuột, giảm tô, bỏ công lễ…[3]
Tại dinh Quận, dinh Cò Tây, nơi đây là cụm tòa nhà được xây dựng có kiến trúc theo kiểu Pháp, trong kháng chiến chống Pháp, là cơ sở đầu não của địch, nơi chứng kiến và ghi nhận nhiều sự kiện lịch sử đấu tranh của nhân dân Cao Lãnh. Đó là vào ngày 03 tháng 5 năm 1930, dưới sự chỉ đạo của Chi bộ Cao Lãnh nhân dân đã tổ chức khoảng 4000 người kéo về từ nhiều xã trong các quận Cao Lãnh, Châu Thành, Chợ Mới đấu tranh trực diện với chính quyền thực dân – tay sai, hô vang khẩu hiệu: “hoãn thuế thân 02 tháng”, “thả những người bị bắt vì thiếu thuế và không đi xâu bị bắt”, “Giảm tô tức, bỏ phạt vạ vô lý”, trước làng sóng đấu tranh hùng mạnh này, tên cò Cazenova và tên quận trưởng đã chấp nhận yêu sách của nhân dân Cao Lãnh. Đến tháng Tám năm 1945, vào ngày 25, nơi đây dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ Cao Lãnh, nhân dân các quận tập trung về Cao Lãnh cướp chính quyền trong tay Nhật – Pháp và buộc quận trưởng Cao Lãnh Bùi Quang Ân bàn giao chính quyền và toàn bộ vũ khí cho ta chính quyền cách mạng.
Trong khi đó, tại Sa Đéc, do sự khéo léo và cương quyết của bà Trần Thị Nhượng, đại diện Ủy ban khởi nghĩa, khi đấu tranh trực diện với Tỉnh trưởng Bửu tại tòa Hành chánh tỉnh Sa Đéc với sự hậu thuẫn của đông đảo đồng bào các giới ở bên ngoài, nên đến hai giờ chiều ngày 25-8, Tỉnh trưởng Bửu tuyên bố giao chính quyền tỉnh Sa Đéc cho Việt Minh. Ở Hồng Ngự, một mặt tập trung lực lượng các xã đã cướp được chính quyền về bao vây dinh quận, một mặt cử cán bộ tiếp xúc trước với Quận trưởng Sĩ, nên ngày 22-8 chính quyền ở Hồng Ngự đã vào tay cách mạng.[4]
Giá trị văn hóa của phông tài liệu phủ Thống Đốc Nam kì trên địa bàn Đồng Tháp có những dấu ấn tiêu biểu, thể hiện rõ nét sự giao thoa văn hóa Việt – Pháp với nhiều công trình kiến trúc nay đã trở thành di tích lịch sử văn hóa, những hình ảnh về các hoạt động văn hóa – giáo dục được truyền dạy tại địa phương. Trong thời kì này văn hóa giáo dục Pháp được đưa vào Nam kì và ở Đồng Tháp đã làm nảy sinh nhưng chuyển biến về tư tưởng dân chủ tư sản, hình thành ý thức về nền văn hóa bác học phương tây thực dụng. Kết quả của quá trình giao thoa và tiếp biến này là sự xuất hiện những trí thức tiến bộ, có trình độ học vấn cao sẵn sàng đóng góp cho quê hương, đứng về phía dân tộc đoàn kết với Việt Minh chống Pháp.
Chứng minh cho quá trình giao lưu – tiếp biến sáng tạo vừa nói có thể kể đến hệ thống di tích văn hóa kiến trúc nghệ thuật nhà cổ ở Sa Đéc, đó là những hình ảnh đẹp của quá trình giao lưu – tiếp biến văn hóa Đông – Tây ( Việt – Pháp) trên đất Sa Đéc thời bấy giờ, và còn có những nhân vật lịch sử – trí thức vận dụng các giá giá trị tiến bộ của nền học thuật phương Tây làm lợi cho dân tộc: nhà Bác vật Lưu Văn Lang, Nguyễn Quang Diêu, Michel Văn Vỹ…
Một số đề xuất
Có thể nói, nghiên cứu lịch sử – văn hóa Đồng Tháp nếu không sử dụng phông tài liệu duy nhất thời kì Phủ Thống đốc Nam kì thì khó có thể xác định và mô tả được các giá trị lịch sử – văn hóa ở thời kì này trên Nam kì cũng như trên địa bàn Đồng Tháp. Do đó, việc tiếp tục ghi nhận, bảo tồn và phát huy nguồn phông tài liệu phủ Thống đốc Nam kì làm hoạt động có ý lịch sử quan trọng trong nghiên cứu và bảo tồn các giá trị lịch sử dân tộc thời kì 1858 – 1945.
Xuất phát từ mục tiêu bảo vệ di sản văn hóa, tuyên truyền tính nhân văn của giá trị tài liệu phông lưu trữ phủ Thống đốc Nam kì, chúng tôi có vài đề xuất:
- Tiếp tục khai thác, thừa nhận các giá trị trên gốc độ lịch sử, đánh giá, xác nhận và phân loại đưa vào lưu trữ và bảo tồn.
- Phổ biến và phát huy các gía trị lịch sử – văn hóa vào trong các tác phẩm, công trình nghiên cứu lịch sử – văn hóa địa phương cho giới trẻ nghiên cứu và tìm hiểu.
- Cần phát động những hoạt động tuyên truyền trong nước và quốc tế về giá trị lịch sử – văn hóa của nó, tổ chức các hoạt động sưu tầm rộng rãi trong nhân dân, tổ chức các hoạt động trưng bày có hiệu quả, chú ý tới việc tạo ra các kênh khai thác phù hợp, hiện đại phục vụ công tác nghiên cứu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh ủy Đồng Tháp, 1982, Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đồng Tháp thời kì 1927 – 1945, tập 1. Nhà máy in Đồng Tháp.
- Ban Tuyên Giáo Tỉnh ủy Đồng Tháp, 2014, Địa chí tỉnh Đồng Tháp, NXB Trẻ.
- Nguyễn Hữu Hiếu, 2005, “Nguyễn Sinh Huy chân dung một nhà nho”, Hội khoa học lịch sử Đồng Tháp.
- Hội Đồng khoa học lịch sử Tp. Hồ Chí Minh, 1996, Địa Chí Đồng Tháp Mười, NXB Chính trị Quốc gia.
- Nguyễn Trọng Minh, 2013, “Giá trị lịch sử – văn hóa của di tích lịch sử cách mạng trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp”, Tạp chí khoa học Đại học Đồng Tháp.
- Sở Văn hóa thông tin Đồng Tháp (2001 – 2013), Hồ sơ khoa học – lý lịch khoa học của các di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh và cấp quốc gia.
[2] Nguyễn Trọng Minh, 2013, “Giá trị lịch sử – văn hóa của di tích lịch sử cách mạng trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp”, Tạp chí khoa học Đại học Đồng Tháp, tr 79.
[3] Ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh ủy Đồng Tháp, 1982, Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đồng Tháp thời kì 1927 – 1945, tr 19.
[4] Ban Tuyên Giáo Tỉnh ủy Đồng Tháp, 2014, Địa chí tỉnh Đồng Tháp, tr 214.
Tin cùng chuyên mục:
Khó khăn và giải pháp khắc phục trong triển khai nhiệm vụ nộp lưu tài liệu lưu trữ số
Thực trạng triển khai công tác lưu trữ điện tử của Ủy ban Dân tộc
Văn học Sài Gòn 1954-1975 những chuyện bên lề
Sài Gòn 1698-1998 Kiến trúc quy hoạch