Sơ đồ về cách tổ chức của Đảng Cộng Sản Đông Dương lãnh đạo phong trào Xô viết Nghệ tĩnh năm 1930 – 1931 qua tài liệu lưu trữ

Hy vọng đây sẽ là một nguồn tư liệu mới, làm phong phú thêm những tư liệu khi tìm hiểu về Xô viết Nghệ Tĩnh, về Xứ ủy Trung kỳ và Đảng Cộng sản Việt Nam.

  1. Bối cảnh lịch sử

Sau Khởi nghĩa ở Yên Bái, hàng nghìn người yêu nước bị bắt, nhiều làng xóm bị thiệt hại. Mười ba chiến sĩ Việt Nam Quốc dân đảng bị giết, không khí chính trị ngột ngạt. Nhưng cách mạng Việt Nam lại đạt đến cao trào – đó là cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Xô viết Nghệ Tĩnh được đánh giá là đỉnh cao của phong trào cách mạng trong những năm 1930 – 1931. Phong trào đã diễn ra rộng khắp trên cả nước và phát triển lên đến đỉnh cao ở hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Hầu hết các cuộc đấu tranh ở hai địa phương này đều giành được thắng lợi và lập ra được chính quyền “kiểu mới” với tên gọi “xã bộ nông”, “thôn bộ nông” đem lại lợi ích thực sự cho người lao động.

Đây là cuộc diễn tập đầu tiên của Đảng và nhân dân ta, chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Có được thành quả cách mạng tại Nghệ – Tĩnh đó là nhờ vào đường lối đúng đắn, đặc biệt là sự chuẩn kỹ lưỡng về cách tổ chức Đảng từ trung ương đến tận các chi bộ ở xã thôn.

Trong hồ sơ số 2714 có tên “Những ghi chép về Đảng Cộng sản Đông Dương tại Trung kỳ”, thuộc Phông tài liệu Khâm sứ Trung kỳ, hiện đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (Địa chỉ số 02 Yết Kiêu, phường 5, thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng); Chúng tôi đã tìm thấy Sơ đồ về cơ cấu tổ chức Đảng Cộng sản Đông Dương tại Tỉnh Nghệ An, được Sở Liêm Phóng Vinh thu thập qua nhiều nguồn thông tin khác nhau và vẽ thành bản đồ để phục vụ cho công cuộc khủng bố trắng đàn áp phong trào cách mạng.

 Nghe an_1

 Sơ đồ tổ chức Đảng Cộng sản Đông Dương

tại Nghệ An năm 1930-1931(Phông Khâm sứ Trung kỳ, hs 2714)

  1. Sơ đồ tổ chức của Đảng Cộng sản Đông Dương tại tỉnh Nghệ An

Theo lời dẫn giải về cách thức tổ chức trong hồ sơ thì cơ quan Trung ương bộ là Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương, chỉ huy 3 ban chấp hành Xứ ủy gồm: Bắc kỳ, Nam kỳ và Trung kỳ. Theo đó, Ban Chấp hành Xứ ủy Trung kỳ chỉ huy hai Ban Chấp hành Khu ủy Vinh, Bến Thủy và 5 Ban Chấp hành Tỉnh ủy: Quảng Ngãi, Quảng Trị, Quảng Bình, Hà Tĩnh, Nghệ An. Trong Xứ ủy có 5 người chia ra như sau:  Một Ban Thường vụ 3 người (một Bí thư phụ trách cứu tế đỏ, quân sự; một phụ trách tuyên truyền và thanh niên cộng sản đoàn; một phụ trách tổ chức công nhân và nông dân) (1) và hai hội viên Xứ ủy, do Thường vụ đặc phái các tỉnh.

Các ban phụ thuộc của Xứ ủy gồm:

–  Ban Tuyên truyền Cổ động, thường có 3 người chuyên lo việc viết truyền đơn và báo.

– Ban Tổ chức Công nhân nghiên cứu các vấn đề thuộc về công nhân (bãi công, tranh đấu, tổ chức công nhân tương tế,…).

– Ban Tổ chức Nông dân trách nhiệm cũng như Ban Công nhân nhưng lại chuyên về nông dân.

 – Ban Tổ chức Quân đội trách nhiệm cũng như các ban trên nhưng lại chuyên về quân sự.

– Ban Tổ chức Thanh niên Cộng sản đoàn, được thành lập sau Hội nghị lần thứ 2 tại làng Đức Thịnh gần Vinh.

– Ban Chuyên môn thì số người ít tùy theo công việc gồm cơ quan Ấn hành,  Giao thông và các cơ quan Vặt.

–  Ban Tài chính có một Ban Cán sự tài chính chỉ huy Ban Hành động lo về tài chính và Ban điều tra.

Riêng đối với cách tổ chức Đảng trong tỉnh Nghệ An, đứng đầu là Ban Chấp hành Tỉnh ủy Nghệ An cũng có các Ban Phụ thuộc, cách tổ chức và trách nhiệm cũng giống như các Ban Phụ thuộc của Xứ ủy. Gồm có 5 ban: Tuyên truyền Cổ động, Ban Tổ chức Công nhân, Ban Tổ chức Nông dân, Ban Tổ chức Quân đội, Ban Chuyên môn (cơ quan Ấn hành, Giao thông và các cơ quan Vặt). Nhưng có điểm khác: Trong các Ban Phụ thuộc của Tỉnh ủy Nghệ An không có Ban Tài chính và Ban Tổ chức Thanh niên Cộng sản đoàn, vì ở Nghệ An, Đảng Cộng sản đã tổ chức được một Tỉnh ủy Thanh niên Cộng sản đoàn ngang hàng và giống như Tỉnh ủy của Đảng. Cách tổ chức và trách nhiệm của Tỉnh ủy nghệ An cũng gần giống như Xứ ủy, nhưng chỉ khác một điều là hai người hội viên Tỉnh ủy cùng một đảng viên khác tổ chức thành “Phân cục của Tỉnh ủy”. Ban Phân cục này là một ban chấp hành phụ thuộc vào Thường vụ Tỉnh ủy để chỉ huy 3 Huyện ủy: Anh Sơn, Thanh Chương, Yên Thành. Các Huyện ủy khác như: Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Nam Đàn, Hưng Nguyên, Nghi Lộc do Thường vụ Tỉnh ủy chỉ huy.

Hầu hết các Huyện ủy đều tổ chức theo một quy củ, lấy cách tổ chức của Huyện ủy Anh Sơn làm mẫu. Ban Chấp hành Huyện ủy thì chỉ huy các Tổng ủy, số ủy viên và công việc trong các Tổng ủy cũng như các Ban Chấp hành khác. Tổng ủy không có cơ quan Chuyên môn. Tổng ủy chỉ huy các Chi ủy, số ủy viên của Chi ủy chỉ có 3 người và chỉ huy các Tiểu tổ thường có 3 đảng viên trở lên.

Ở Anh Sơn tổ chức như thế nào thì các huyện khác đều tổ chức như vậy, riêng ở huyện Nghi Lộc vì địa thế rộng, Đảng Cộng sản đặt thêm một Ban Cán sự Huyện ủy để chỉ huy các Tổng ở phía Bắc đường Vinh – Cửa Lò. Các Tổng ở phía Nam do Thường vụ Huyện ủy chỉ huy và trong lúc sát nhập các Tổng vào các Huyện ủy Đảng Cộng sản không theo khu vực chính trị của Chính phủ. Nên Huyện ủy Anh Sơn thì chỉ huy Tổng Cát Ngạn thuộc Thanh Chương, Huyện ủy Nghi Lộc chỉ huy Tổng An Trường thuộc về phủ Hương Nguyên.

Ban Phụ thuộc và Thanh niên Cộng sản đoàn ngang hàng với Đảng Cộng sản, những đảng viên Đảng Cộng sản lại tổ chức ra 3 hội phụ thuộc (nông dân, công nhân – nông nghiệp, Cứu tế đỏ và một hội của Thanh niên Cộng sản đoàn).

Ban Chấp hành của Nông hội, Công nhân – Nông nghiệp gồm có 5 người: một bí thư, một tuyên truyền, một tổ chức, một đại biểu Thanh niên, một đại biểu Phụ nữ. Còn Ban Chấp hành của Hội Cứu tế đỏ cũng gồm 5 người nhưng công việc lại khác (gồm một Bí thư, một tuyên truyền, một tổ chức, một thủ quỹ, một cứu giúp). Các Ban Chấp hành của Thanh niên Cộng sản đoàn thì cách tổ chức đều giống như của Đảng Cộng sản.

Trong các Hội Phụ thuộc và Thanh niên Cộng sản đoàn không có “Phân cục”, các Ban Chấp hành Tỉnh ủy chỉ huy thẳng xuống các Ban chấp hành Huyện ủy. Riêng ở huyện Nghi Lộc, không có Ban Cán sự Huyện ủy. Các Ban Chấp hành Huyện ủy chỉ huy thẳng xuống các Ban Chấp hành Tổng ủy. Phụ thuộc vào Ban Chấp hành xã, có hai ban là Ban Phụ nữ Vận động và Ban Thanh niên Vận động. Dưới các Ban Chấp hành xã còn có các Thôn bộ rồi mới đến các Tiểu tổ. Trong Ban Chấp hành các Hội Nông dân, Công nhân – Nông nghiệp và Cứu tế đỏ đều có các đảng viên cộng sản đem các Nghị quyết của Đảng ra đề nghị thảo luận trong Ban Chấp hành. Còn trong Thanh niên Cộng sản đoàn thì Đảng phải chỉ huy công khai nên không có đảng viên.

Các Khu ủy Vinh và Bến Thủy do Xứ ủy trực tiếp chỉ huy. Mỗi Khu ủy có 5 người: Một Ban Thường vụ có 3 người (một Bí thư phụ trách cứu tế đỏ và quân sự, một phụ trách tuyên truyền và thanh niên cộng sản đoàn, một phụ trách công nhân) (2). Hai người hội viên Khu ủy, có nhiệm vụ đem Nghị quyết triển khai trực tiếp các Chi bộ khai hội giải thích và chỉ huy cho họ.

Khu ủy Bến Thủy chỉ huy 7 Chi bộ: Chi bộ thôn chỉ huy Nông hội gồm những người có đệ thập và đệ cửu ở Vinh – Bến Thủy mà không phải là công nhân; Chi bộ Nhà Diêm, chỉ huy phân đội công hội Nhà Diêm;  Chi bộ Nhà máy Cưa chỉ huy phân đội công hội Nhà máy Cưa; Chi bộ Sở Thái Hợp chỉ huy phân đội công hội Sở Thái Hợp; Chi bộ nhà máy điện chỉ huy phân đội công hội Nhà mày Điện; Chi hội Bóc tơ chỉ huy phân đội công hội các phường Bóc tơ ở Bến Thủy; Chi bộ Trường Thi chỉ huy phân đội công hội Sở Trường Thi.

Khu ủy Vinh, chỉ huy 8 Chi bộ: Chi bộ sở S.A.M.N.A.L chỉ huy phân đội công hội sở S.A.M.N.A.L; Chi bộ Thịt trâu chỉ huy nông hội gồm những người không phải là công nhân xóm ấy; Chi bộ Bồi bếp tàu, chỉ huy phân đội công hội gồm những người làm công ở các hiệu khách ở Vinh; Chi bộ Phụ nữ gồm những người đàn bà buôn bán tại Vinh; Chi bộ Thợ cúp;  Chi bộ hàng cá gồm những người ở xóm ấy;  Chi bộ Phố gồm nhiều những người làm việc tại Vinh; Chi bộ Học sinh Quốc học Chỉ huy sinh hội Quốc học và tiểu tổ học sinh trường Pháp – Việt (Nguyễn Trường Tộ, Cao Xuân Dục, Trương Nữ).

Hết thảy các Phân hội, Công hội kể trên tổ chức lại thành Liên hiệp Công hội Vinh – Bến Thủy, có Ban Chấp hành mà số ủy viên và công việc cũng như Ban Chấp hành Công hội đồng nghiệp do Khu ủy Bến Thủy bí mật chỉ huy.

  1. Thay lời kết

Trong phong trào cách mạng 1930-1931, Xứ ủy Trung kỳ dù gặp nhiều khó khăn, bị khủng bố và hoạt động không liên tục nhưng vẫn thể hiện được vai trò quan trọng trong việc trực tiếp chỉ đạo phong trào. Dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy, Tỉnh bộ và các tổ chức quần chúng tại Nghệ – Tĩnh đã đề ra được mục tiêu đấu tranh cụ thể, thiết thực đáp ứng yêu cầu của từng giai cấp, từng tầng lớp trong xã hội. Hình thức đấu tranh linh hoạt, diễn ra có tổ chức, có sự phối hợp chặt chẽ giữa phong trào của công nhân, nông dân và tầng lớp khác. “Tuy đế quốc Pháp dập tắt phong trào trong biển máu, nhưng Xô viết Nghệ Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam” (3)!.

Mặc dù sơ đồ này là do cơ quan của chính quyền Pháp vẽ ra để phục vụ cho mục đích của mình là tiêu diệt cộng sản. Cũng có thể về nội dung sẽ chưa thực sự hoàn chỉnh, chính xác như tài liệu của Đảng ta, vì “Xô viết Nghệ Tĩnh đã bị đàn áp nhanh chóng và Đảng Cộng sản đã thay đổi ngay cách thức tổ chức của họ”(4).

Chúng tôi đưa ra giới thiệu sơ đồ này với hy vọng cung cấp cho bạn đọc thêm một nguồn tư liệu mới, làm phong phú thêm những tư liệu khi tìm hiểu về Xô viết Nghệ Tĩnh, về Xứ ủy Trung kỳ và Đảng Cộng sản Việt Nam. Qua đó, chúng ta thấy được sự quy củ, chặt chẽ trong tổ chức và năng lực hoạt động của Đảng Cộng sản tại tỉnh nghệ An nói riêng và cả nước nói chung. Khẳng định sự đúng đắn về đường lối mà Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh đã chọn và Đảng ta có thể hoàn thành được sứ mệnh lịch sử của mình trong việc tập hợp, lãnh đạo nhân dân, đưa con thuyền cách mạng Việt Nam đến với những thắng lợi quang vinh./.

Tài liệu tham khảo:

  1. Hồ sơ 2714, Phông RSA (Khâm sứ Trung kỳ) Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV.
  2. Đại cương Lịch sử Việt Nam, GS. Đinh Xuân Lâm, Nxb Giáo dục, 2001.
  3. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 3, 1930-1945, NXB Chính trị quốc gia.
  4. Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, vì độc lập, tự do, vì Chủ nghĩa Xã hội, tiến lên giành thắng lợi mới, Lê Duẩn, NXB Sự Thật, 1975.

Trần Minh – Mai Duyên  (Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV)

Nguồn: archives.gov.vn

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *