Xây dựng phim tài liệu truyền hình – hướng đi thúc đẩy khả năng tiếp cận và tăng cường nhận thức về giá trị tài liệu lưu trữ

Trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, Nam Bộ được coi là vùng đất trẻ, ghi dấu quá trình khai hoang, mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt từ thế kỷ XVI. Đặc biệt, trong thế kỷ XIX – XX, Nam Bộ “đi trước về sau”, vươn lên từ khói lửa chiến tranh trở thành thành đồng Tổ quốc. Trong hơn 300 năm ấy, nhân dân Nam Bộ đã không ngừng đúc kết, vun đắp những giá trị văn hóa, những tinh hoa tri thức vừa mang đậm bản sắc Việt, vừa mang đặc trưng riêng. Những tinh hoa văn hóa, tri thức của nhân dân Nam Bộ hình thành từ hàng trăm năm đang ẩn giấu trong những trang tài liệu lưu trữ – di sản đặc biệt của dân tộc, hiện được gìn giữ và bảo vệ tuyệt đối an toàn tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia II (Trung tâm II).

Với hơn 14.000 mét giá, hình thành từ những năm đầu thế kỷ XIX, trải qua nhiều biến động lịch sử cùng nhiều chế độ từ phong kiến, Pháp thuộc cho đến thực dân mới Mỹ, tài liệu lưu trữ do Trung tâm II quản lý phản ánh quá trình lập ấp, lập làng ở vùng Nam Bộ trong thời kỳ phong kiến; quá trình xâm lược và đô hộ vùng đất phía Nam Tổ quốc của các thế lực thực dân đế quốc; và công cuộc kháng chiến thần thánh của nhân dân Nam Bộ, của dân tộc Việt Nam chống các thế lực đó; cùng với quá trình phát triển của vùng đất Nam Bộ trong hai thế kỷ XIX, XX;….  Có thể nói, nội dung khối tài liệu do Trung tâm II quản lý phủ quát trên tất cả các mặt của đời sống xã hội, đặc biệt có nhiều tài liệu liên quan đến các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu, độc đáo trong lịch sử vùng đất Nam bộ trong hai thế kỷ XIX, XX.

Năm tháng đã qua đi nhưng những tinh hoa văn hóa, tri thức mà cha ông để lại vẫn thôi thúc các thế hệ sau tìm hiểu, nghiên cứu và phát huy. Và thực tế, trong những thập niên gần đây, tài liệu lưu trữ ngày càng vươn tầm, khẳng định được giá trị to lớn trong đời sống xã hội.

Sớm nhận thức được giá trị đó, những người làm công tác lưu trữ cũng từng bước thay đổi nhận thức, từ tư duy gìn giữ, thụ động chờ đón sự quan tâm của độc giả đi đến chủ động phát huy, đưa giá trị tài liệu lưu trữ vào cuộc sống. Trong sự phát triển nhận thức chung của toàn ngành lưu trữ, từ những năm đầu thế kỷ XXI, Trung tâm II nỗ lực triển khai công bố, giới thiệu tài liệu lưu trữ với nhiều hình thức phong phú, đa dạng. Nhất là từ năm 2007, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 05/2007/CT-TTg về tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ, hoạt động công bố, giới thiệu tài liệu của Trung tâm II gặt hái được những kết quả đáng khích lệ.

Bên cạnh hàng trăm bài viết đăng trên các tạp chí khoa học, việc biên soạn xuất bản ấn phẩm lưu trữ, tổ chức trưng bày, triển lãm tài liệu lưu trữ trở thành nhiệm vụ trọng tâm, thường niên của Trung tâm II.

Tổng kết trong gần 10 năm (2007-2016), Trung tâm II đã tổ chức thành công hàng chục cuộc trưng bày, triển lãm tài liệu lưu trữ. Trong đó có những cuộc trưng bày, triển lãm nhận được sự đánh giá cao của giới khoa học và khách tham quan, như các cuộc triển lãm tài liệu: Từ dinh Norodom đến dinh Độc Lập (2007); Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân năm 1968 và mũi tiến công vào Dinh Độc lập (2008); Đường mòn Hồ Chí Minh qua tài liệu lưu trữ (2009); Từ hiệp định Pari đến chiến dịch Hồ Chí Minh (2010); Hoàng Sa – Trường Sa qua thư tịch cổ (2013); Huyền thoại các tướng lĩnh Quân đội Nhân dân Việt Nam (2014); 30 năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước qua sưu tập tài liệu ảnh về tướng lĩnh Quân đội nhân dân Việt Nam (2014); Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (2015); Tài liệu lưu trữ về: Chặng đường 21 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1954-1975) (2015); Tuyên truyền cách mạng trước năm 1945 qua tài liệu lưu trữ (2015); Giáo dục Nam Kỳ thời Pháp thuộc (1858-1945) (2015); Lịch sử Bình Phước qua tài liệu lưu trữ (2016). Trong thời gian mở cửa các phòng trưng bày đã thu hút hàng trăm ngàn lượt khách đến tham quan và luôn nhận được sự đánh giá cao của các cấp, ngành, của các nhà khoa học.

Đồng thời, Trung tâm II tổ chức biên soạn nhiều ấn phẩm lưu trữ, trong đó có những ấn phẩm xuất bản hàng nghìn cuốn hoặc được tái bản, như: Cuộc Tổng tiến công của Quân giải phóng miền Nam Việt Nam năm 1968 – qua tài liệu của chính quyền Sài Gòn; Về Đại thắng mùa xuân năm 1975 – qua tài liệu của chính quyền Sài Gòn; Hiệp định Paris về Việt Nam năm 1973 qua tài liệu của chính quyền Sài Gòn (2 tập); Từ Xuân – Hè năm 1972 đến “Điện Biên Phủ trên không”; Lịch sử Phú Quốc qua tài liệu lưu trữ;… . Với việc sử dụng hoàn toàn nguồn sử liệu từ kho tài liệu lưu trữ tại Trung tâm II, các ấn phẩm lưu trữ đã giành được sự quan tâm đặc biệt, sự công nhận của độc giả về giá trị của tài liệu công bố, về cách thức trình bày độc đáo, sinh động và tạo được ấn tượng làm chuyển biến nhận thức của nhiều tầng lớp nhân dân đối với tài liệu lưu trữ.

Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, nhưng hoạt động công bố, giới thiếu tài liệu của Trung tâm II cho thấy, phương thức công bố, giới thiệu tài liệu hiện nay mới thu hút được sự quan tâm của bộ phận công chúng nhất định – chủ yếu là giới nghiên cứu khoa học lịch sử, mà chưa tiếp cận đến đông đảo công chúng.

Nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ các yếu tố:

  1. Nhận thức của công chúng về giá trị của tài liệu lưu trữ còn hạn chế;
  2. Các ấn phẩm, bài viết do Trung tâm II biên soạn, công bố còn bị bó hẹp về nội dung. Đến nay, các ấn phẩm, bài viết vẫn chủ yếu tập trung giới thiệu các sự kiện tiêu biểu trong lịch sử hai cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc của dân tộc. Mặt khác, do tính đặc thù – phản ánh khách quan, trung thực tài liệu lưu trữ, các ấn phẩm, bài viết do Trung tâm công bố mang tính chất nghiên cưu, học thuật cao nên khó đến được với đại đa số công chúng.
  3. Trưng bày, triển lãm chưa thật sự thu hút được sự quan tâm của đông đảo khách tham quan. Thực tế hoạt động trưng bày, triển lãm của Trung tâm II cho thấy, những cuộc trưng bày, triển lãm gắn liền với các sự kiện, địa điểm văn hóa du lịch, như các cuộc trưng bày tài liệu tại Dinh Độc Lập hay Bảo tàng Hồ Chí Minh nhân các ngày kỷ niệm lớn của dân tộc, mới thu hút được số lượng khách tham quan lớn. Trong khi những cuộc trưng bày, triển lãm tổ chức tại Trung tâm II, khách đế n tham quan khá hạn chế cả về số lượng và thành phần, chủ yếu là độc giả, các nhà nghiên cứu và sinh viên các trường đại học. Nguyên nhân là do tính “đơn điệu” về chất liệu và sự bó hẹp về không gian, khu vực địa lý của cuộc trưng bày, triển lãm; sự thiếu đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng nên Trung tâm II chưa trở thành điểm đến giải trí văn hóa của công chúng; hoạt động quảng bá, giới thiệu hình ảnh còn hạn chế;…

Vì vậy, để tăng cường hơn nữa đưa tài liệu lưu trữ đến với công chúng, bên cạnh việc tiếp tục quan tâm đầu tư cho công tác biên soạn xuất bản ấn phẩm lưu trữ, trưng bày triển lãm, vấn đề đổi mới phương thức công bố giới thiệu tài liệu lưu trữ – trong đó, xây dựng phim tài liệu truyền hình nhằm thúc đẩy khả năng tiếp cận của công chúng, góp phần tăng cường nhận thức về giá trị tài liệu lưu trữ là cần thiết.

Ngày nay, với sự phát triển của kinh tế và khoa học kỹ thuật, truyền hình với vai trò là kênh thông tin quan trọng trong đời sống xã hội, trở thành phương tiện thiết yếu, không thể thiếu trong mỗi gia đình. Với kỹ thuật hiện đại, truyền hình có khả năng truyền tải thông tin nhanh, phủ rộng và sinh động, nên trở thành một phương tiện cung cấp thông tin rất lớn, có độ tin cậy cao, có khả năng tác động đến phần đông công chúng và nhiều thành phần xã hội khác nhau. Vì vậy, truyền hình không đơn thuần là một kênh báo chí mà còn là công cụ sắc bén của lĩnh vực văn hóa tư tưởng, cũng như kinh tế – xã hội, an ninh quốc phòng của đất nước.

Trong khi đó, tài liệu lưu trữ với tính chất phản ánh khách quan, chân thực lịch sử, đồng thời chứa đựng tinh hoa tri thức của dân tộc, cũng như nhiều sự kiện, hiện tượng và nhân vật lịch sử tiêu biểu, độc đáo, là nguồn nguyên liệu to lớn cho truyền hình – nhất là phim tài liệu truyền hình, thể loại chính luận nghệ thuật, thông qua những sự kiện, hiện tượng, con người cụ thể có thật trong đời sống xã hội để xây dựng hình tượng nghệ thuật.

Đối với Trung tâm II – nơi đang quản lý khối lượng lớn tài liệu về tiến trình lịch sử hàng trăm của vùng đất Nam Bộ, với nhiều sự kiện, hiện tượng và nhân vật lịch sử độc đáo; cũng như về hai cuộc kháng chiến hào hùng của dân tộc, là nguồn tài nguyên lớn cho xây dựng phim tài liệu truyền hình. Ngược lại, phim tài liệu truyền hình sẽ tạo bước đột phá trong công tác công bố, giới thiệu tài liệu lưu trữ của Trung tâm.

Mặt khác, trong bối cảnh thế giới vẫn có nhiều biến động, chiến tranh cục bộ, chiến tranh sắc tộc đang diễn ra gay gắt ở một số quốc gia, các thế lực thù địch không ngừng bảo trợ cho các nhen nhóm chính trị phản động trong nước và nước ngoài, kích động về tôn giáo, dân tộc, dân chủ, nhân quyền, thậm chí trắng trợn xuyên tạc về đường lối độc lập, tự chủ mà thành quả như ngày nay được xây đắp bằng sự hy sinh xương máu của nhiều thế hệ người Việt Nam, xây dựng phim tài liệu truyền hình hướng tới mục tiêu cung cấp thông tin khách quan để có sự hiểu biết nhất định về nguồn gốc, bản chất các sự kiện lịch sử, tiếp tục khơi dậy, động viên niềm tự hào của mỗi người dân Việt Nam, giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ trẻ, phục vụ tuyên truyền đối ngoại là việc làm thiết thực phát huy giá trị tài liệu lưu trữ vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tuy nhiên, trong điều kiện không có cơ sở vật chất, từ thiết bị ghi hình, ghi âm, thiết bị dựng cảnh, phòng quay,… và thiếu đội ngũ nhân lực (đạo diễn, biên kịch, quay dựng phim,…), việc độc lập xây dựng phim tài liệu truyền hình tại Trung tâm II, cũng như các lưu trữ quốc gia khác là không khả thi. Vì vậy, việc quan tâm đầu tư và thúc đẩy hợp tác với các đơn vị truyền thông để xây dựng phim tài liệu truyền hình là giải pháp phù hợp.

Hoạt động hợp tác với một số đơn vị truyền hình của Trung tâm II trong thời gian gần đây đã cho thấy hiệu quả của việc xây dựng phim tài liệu truyền hình đối với sự thay đổi nhận thức về giá trị tài liệu lưu trữ. Qua các phim tài liệu phát trên sóng truyền hình, như: Trung tâm Lưu trữ quốc gia II – gìn giữ và phát huy một nguồn di sản, Một ngày tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia II, Tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ – tiềm năng di sản tư liệu;… đã bước đầu giới thiệu đến công chúng về giá trị nguồn tài liệu do Trung tâm II quản lý. Tuy nhiên, để tạo ra bước đột phá, cần phải có sự đầu tư mạnh, nhất quán mang tính hệ thống và có chiều sâu.

Nhìn chung, với tầm ảnh hưởng và vai trò to lớn của truyền hình trong đời sống xã hội, việc xây dựng phim tài liệu truyền hình – thông qua việc xây dựng các phim tài liệu ngắn về những sự kiện, hiện tượng, nhân vật tiêu biểu, độc đáo, cụ thể có thật từ tài liệu lưu trữ là bước đi đúng hướng, có tác động định hướng cách nhận thức lịch sử, cũng như nhận thức của công chúng về giá trị của tài liệu trữ.

Hà Kim Phương

Trung tâm Lưu trữ quốc gia II

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *